ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ευάγγελος Χ. Καραδήμας, Δρ. Ψυχολογίας της Υγείας
Συνεργάτες:
Φλωρεντία Μπακομήτρου
Αικατερίνη Σκαπετορράχη
Ιωάννα Καπράλου
Έχετε απομακρυνθεί ποτέ από μια κατάσταση ενώ θα ευχόσασταν να το είχατε χειριστεί διαφορετικά; Υπάρχουν φορές που αισθάνεστε ότι τα δικαιώματά σας καταπατούνται από άλλους; Έχετε χάσει ποτέ τον έλεγχο και δεν έχετε μεταφέρει την άποψή σας με αποτελεσματικό τρόπο; Αν απαντήσατε θετικά σε κάποια από αυτές τις ερωτήσεις, αυτό μπορεί να αποτελέσει αφορμή ώστε να ελέγξετε το θέμα της διεκδικητικότητάς σας.
Η διεκδικητικότητα είναι η ικανότητα να παρουσιάζετε ξεκάθαρα τις σκέψεις σας και τα συναισθήματά σας με έναν τρόπο που να δείχνει σεβασμό στον εαυτό σας και στους άλλους. Δεν μεταφράζεται σε καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων. Η διεκδικητικότητα βασίζεται στην προϋπόθεση ότι κάθε άτομο έχει δικαιώματα που δεν εξαρτώνται από την κοινωνική του θέση ή ιδιότητα. Συνεπώς, έχετε το δικαίωμα να εκφράζετε την άποψή σας, αλλά μόνο αν γνωρίζετε τα δικαιώματα και τις ευθύνες σας, μπορείτε να επικοινωνήσετε σωστά με τους άλλους.
Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι επικοινωνίας: ο παθητικός, ο διεκδικητικός και ο επιθετικός. Η παθητικότητα αποδυναμώνει τόσο την ικανότητά σας να ακουστείτε, όσο και να γίνει σεβαστό αυτό που λέτε. Η επιθετικότητα δείχνει έναν τρόπο διεκδίκησης του αποτελέσματος, που δεν στηρίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό. Μόνο η διεκδικητικότητα εξασφαλίζει τις βάσεις για σωστή επικοινωνία, τοποθετώντας τις δύο πλευρές στο ίδιο επίπεδο.
Tι κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν να είναι διεκδικητικοί:
Oι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι διεκδικητικοί από φόβο μην δυσαρεστήσουν τους άλλους και δεν γίνουν αρεστοί. Παρόλα αυτά ακόμη και αν μπορείτε να αποφύγετε με αυτόν τον τρόπο κάποιες άμεσες δυσαρέσκειες, μπορεί να ριψοκινδυνεύσετε μια σχέση μακροπρόθεσμα αν αρνείστε να είστε διεκδικητικοί και μετά νιώθετε ότι σας εκμεταλλεύονται συνεχώς.
Τι σας προσφέρει η διεκδικητικότητα;
- Αναπτύσσει τις επικοινωνιακές σας ικανότητες
- Αυξάνει την αυτοπεποίθησή σας
- Αυξάνει την αυτοεκτίμησή σας
- Σας βοηθά να κερδίσετε τον σεβασμό των άλλων
- Βελτιώνει τις ικανότητές σας να παίρνετε αποφάσεις
Ενισχύοντας τη διεκδικητικότητά σας
Ο διεκδικητικός τρόπος επικοινωνίας επιτυγχάνεται μέσω της αυτοπεποίθησης και της αυτογνωσίας. Η αυτοπεποίθηση είναι η εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας και στις ικανότητες που κατέχουμε. Η αυτογνωσία αναπτύσσεται μέσω της αυτο-παρατήρησης και αναφέρεται στη διαδικασία διερεύνησης των προσωπικών δυνατοτήτων, ορίων και αδυναμιών. Η διεκδικητικότητα είναι μία φυσική διαδικασία για όσους έχουν αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία. Πώς μπορεί, όμως, κάποιος να βελτιώσει τη διεκδικητικότητά του;
Πριν υπερασπίσετε τα προσωπικά σας δικαιώματα, πρέπει να ξέρετε ποια είναι αυτά. Τα πιο βασικά, όσον αφορά στις διαπροσωπικές σχέσεις, είναι:
ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ:
a. Να λέτε «όχι» χωρίς ενοχές.
b. Να λέτε «δεν ξέρω», «δεν καταλαβαίνω», «δεν με ενδιαφέρει» χωρίς ενοχές.
c. Να αλλάζετε γνώμη και στάση.
d. Να κάνετε λάθη για τα οποία θα αναλαμβάνετε την ευθύνη.
e. Να έχετε δική σας γνώμη και άποψη, όπως και συναισθήματα και να τα εκφράζετε όποτε χρειάζεται.
f. Να επιλέγετε ποιον και πότε θα βοηθήσετε.
g. Να έχετε ιδιωτικές στιγμές.
h. Να ερωτάτε και να ζητάτε από τους άλλους, κατανοώντας όμως και το δικό τους δικαίωμα να σας πουν «όχι».
i. Να διεκδικείτε τα δικαιώματά σας χωρίς ενοχές.
| Διεκδικητικότητα, λοιπόν, σημαίνει: α) να αποφασίσετε τι θέλετε, β) να αποφασίσετε αν αυτό είναι δίκαιο, γ) να το ζητήσετε ξεκάθαρα, δ) να ετοιμαστείτε να αναλάβετε 'ρίσκα', ε) να κρατήσετε την ψυχραιμία σας. |
Γενικές οδηγίες
Όταν ετοιμάζεστε να διεκδικήσετε κάποιο δικαίωμά σας, να ζητήσετε ή να αρνηθείτε κάτι, χρήσιμα θα σας φανούν τα ακόλουθα:
1) Προετοιμάστε τον εαυτό σας: Προετοιμαστείτε ώστε τα επιχειρήματά σας να είναι στέρεα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι εξαιρετικά 'δουλεμένα'. Απλώς στέρεα. Συχνά, οι απλές εξηγήσεις και τα απλά αιτήματα είναι πιο αποτελεσματικά. Σκεφτείτε τα επιχειρήματά σας εκ των προτέρων και οργανώστε τα κατά τον ακόλουθο τρόπο: Εξήγηση (παρουσίαση του ζητήματος), συναισθήματα, ανάγκες, συνέπειες.
Παράδειγμα:
Η εξήγηση: «Θα ήθελα να συζητήσουμε για κάτι που με απασχολεί τελευταία. Έχουμε αναλάβει να παραδώσουμε από κοινού μια εργασία για τον κ. καθηγητή. Εγώ προχωρώ και σου δείχνω το δικό μου κομμάτι, αλλά εσύ τον τελευταίο καιρό δεν προχώρησες καθόλου. Αυτό με καθυστερεί και είναι μια κατάσταση που διατηρείται τους τελευταίους δύο μήνες.»
Τα συναισθήματα: «Αν και κατανοώ πως όλοι μας αντιμετωπίζουμε και άλλα προβλήματα που μας εμποδίζουν στη δουλειά μας, εντούτοις το πρόβλημα διαρκεί για καιρό και ήδη νιώθω εξαιρετικό άγχος για το αν θα προλάβουμε να τελειώσουμε έγκαιρα.»
Οι Ανάγκες: «Παρόλα αυτά, αν δεν τα καταφέρνεις, ενημέρωσε τον καθηγητή και εμένα, ώστε να βρούμε άλλους τρόπους για να προχωρήσει η εργασία.»
Οι Συνέπειες: «Αν όχι, θα αντιμετωπίσουμε και οι δύο μεγάλα προβλήματα.»
Είναι χρήσιμο σε κάποιες περιπτώσεις, να κάνετε μια 'πρόβα' των επιχειρημάτων σας πριν τα εκθέσετε. Ένας φίλος μπορεί να σας φανεί χρήσιμος. Όσο πιο πολύ σίγουρος/η αισθάνεστε, τόσο πιο αποτελεσματικός/ή θα είστε.
2) Να είστε θετικός/ή: Συχνά, ένας καλός τρόπος για να αρχίσετε την επιχειρηματολογία σας, είναι να χρησιμοποιήσετε μια φιλοφρόνηση ή να πείτε κάτι καλό, ώστε να μην προκαταβάλλετε τον άλλο αρνητικά. Π.χ. «Είναι μια καλή ιδέα, αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί να εφαρμοστεί εδώ.»
3) Να είστε αντικειμενικός/ή: Μην ασκείτε αρνητική κριτική στο πρόσωπο, αλλά μόνο στη συμπεριφορά. Αναφερθείτε στην κατάσταση και όχι στην προσωπικότητα του άλλου.
4) Να είστε σύντομος/η: Αποφύγετε τα πολλά λόγια, τις θεωρίες ή τις γενικολογίες. Να είστε σύντομος και σαφής.
5) Να προσέχετε την χειριστική κριτική: Μην περιμένετε οι άλλοι να αποδεχθούν αμέσως τις θέσεις σας. Μπορεί να προσπαθήσουν να υποβαθμίσουν τις προσπάθειές σας με ποικίλους τρόπους, όπως π.χ., να σας πουν ότι έχετε άδικο και ότι τους στενοχωρείτε, ή να σας κάνουν 'κήρυγμα', να σας φωνάξουν, να σας προσβάλλουν ή να σας κατηγορήσουν.
Βασικές τεχνικές
Υπάρχουν τρεις βασικές τεχνικές, χρήσιμες κατά την άσκηση της διεκδικητικής συμπεριφοράς:
1) Επιμονή: (ή η τεχνική του «χαλασμένου τηλεφώνου»). Συνήθως τα μη διεκδικητικά άτομα αποδέχονται το «όχι» εύκολα ως απάντηση. Όμως, μια βασική τεχνική διεκδικητικότητας είναι η επιμονή και η επανάληψη του αιτήματος ξανά (και ξανά, αν χρειαστεί), με ηρεμία. Αν κάποιος δεν δείχνει να συμμερίζεται το αίτημά σας, χαλαρώστε και επαναλάβετε ήρεμα το μήνυμά σας, ώσπου ο άλλος ή να το αποδεχθεί ή να το διαπραγματευθεί μαζί σας.
2) Παραδοχή της αλήθειας: Η διεκδικητική συμπεριφορά προκαλεί αρκετές φορές αρνητική κριτική εκ μέρους των άλλων, με στόχο να κάνουν το διεκδικητικό άτομο να νιώσει ενοχές και να αποσύρει το αίτημα. Συχνά σε ό,τι λέγεται υπάρχει κάποιο στοιχείο αλήθειας, αλλά αυτό μεγιστοποιείται ή τραγικοποιείται, π.χ. «Συνηθισμένα τα βουνά από τα χιόνια! Πάντα αργείς... Είσαι εγωιστής, σε νοιάζει μόνο για τον εαυτό σου... Δεν νοιάζεσαι διόλου για τους άλλους και τα προβλήματά τους...» Στην πραγματικότητα, το μόνο ίσως αληθινό είναι το «άργησες».
Παραδοχή της αλήθειας σημαίνει να αποδεχθείτε την αλήθεια (δηλαδή, την αντικειμενικά παρατηρούμενη κατάσταση) (και μόνο αυτή), π.χ. «Ναι, άργησα», και να επαναδιατυπώσετε ήρεμα και σταθερά την άποψή σας. Αυτό διατηρεί την κατάσταση ήρεμη και σας δίνει χρόνο να σκεφτείτε καθαρότερα.
3) Διαπραγμάτευση: Ο στόχος της δικδικητικής συμπεριφοράς δεν είναι πάντα η νίκη, με όποιο κόστος, αλλά η επίτευξη λύσης λογικής για όλες τις πλευρές. Αυτό σημαίνει διαπραγμάτευση. Η διαπραγμάτευση μπορεί να καταστεί ευκολότερη ακολουθώντας τα εξής:
- Ζητείστε διευκρίνηση της διαφωνίας. Κατανοήστε τι ακριβώς διαπραγματεύεστε, καθώς και τις θέσεις, ανάγκες και επιθυμίες του άλλου.
- Διατηρείστε την χαλαρή σας στάση. Σε αυτό μπορεί να σας βοηθήσει η σχετική σελίδα που αναφέρεται στο Στρες και την αντιμετώπισή του.
- Προετοιμαστείτε: Εάν έχετε χρόνο, προετοιμάστε τα επιχειρήματά σας και την όλη στάση σας και κάντε πρόβες με αυτά.
- Προσπαθήστε να κατανοήσετε και τη θέση του άλλου («καταλαβαίνω, αλλά...»). Προσπαθήστε να δείτε το όλο θέμα σφαιρικά και όχι μόνο τη δική σας πλευρά (χωρίς να την υποτιμάτε).
- Ποτέ μην επιτίθεστε στον άλλο ως πρόσωπο (όχι: «Είσαι κακός»), αλλά μόνο στην συμπεριφορά με την οποία διαφωνείτε (π.χ. «Φαίνεται πως η στάση σου προς την Μαρία δεν ήταν και τόσο καλή»).
- Να είστε συγκεκριμένοι: Μην ξεφεύγετε από το σημείο της διαφωνίας, εμπλεκόμενοι σε γενικότερες καταστάσεις. Ξεκαθαρίστε τη θέση σας και επαναλάβετέ την όσο χρειάζεται.
- Ετοιμαστείτε να συμβιβαστείτε: Μην είστε παρόλα αυτά 'ξεροκέφαλοι' και αποφασισμένοι μόνο για νίκη. Αυτό είναι εχθρικότητα. Αποφασίστε εκ των προτέρων τι σας συμφέρει και ποιος πιθανός συμβιβασμός θα ήταν αποδεκτός για εσάς.
Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι μια πολύπλοκη δεξιότητα, της οποίας εδώ παρουσιάστηκαν μόνο κάποιες βασικές πλευρές. Παρά τούτο, αν εξασκηθείτε αρκετά στις πρακτικές που παρουσιάστηκαν, μπορείτε να ασκήσετε μια ορθή διεκδικητική συμπεριφορά. Μπορείτε, επίσης, να καταφύγετε σε βιβλία που κυκλοφορούν στο εμπόριο ή και στις σελίδες άλλων Συμβουλευτικών Κέντρων, όπως αυτά που υπάρχουν στους Συνδέσμους της δικής μας ιστοσελίδας.
Προσέξτε, όμως, η συμπεριφορά σας κάθε φορά να είναι διεκδικητική και όχι εχθρική, χειριστική ή αποφευκτική.